ÖRLÍTIÐ BROT ÚR SÖGU VATNSINS Í VESTMANNAEYJUM.

 

                                                                  Því hefur lengi verið haldið fram, að föst

búseta í Vestmannaeyjum hafi verið háð

vatnsskorti og hins vegar einangrun, þetta

tvennt hafi verið aðalástæðurnar fyrir því,

hve seint föst búseta verður í Eyjum.

Uppsprettuvatn hefur ekki verið til staðar

í Eyjum í bókstaflegri merkingu og hefur

Daltjörnin að mestu orðið til af 

rigningarvatni, sem sigið hefur niður

jarðveginn úr híðum umhverfis tjörnina. 

   

 Vatnsból austur á Kirkjubæjum var frá fornum og horfnum tímum,

Vilpan á Vilborgarstöðum.   Vilpan myndaðist svipað og Daltjörnin,  af

rigningarvatni, sem kom af túnunum umhverfir hana, eða úr efstu

jarðlögum.   Til að hreinsa vatnið af áburði voru hlaðnir torfgarðar

þar sem vatnið síaðist í gegn.

     Fátt olli Eyjafólki meiri erfiðleikum um aldir en vatnsskorturinn.

Fastur liður frá fornu fari í daglegri önn fólksins og sérstaklega á vorin

og sumrin var vatnssókn í Dalinn. 

    Þegar handvagnar og svo hestvagnar komu til sögunnar var rudd

vegarmynd í Dalinn,  þá léttist vatnssóknin til muna fyrir bæjarbúa.

 

    
  Hérna til hægri má sjá nemendur Páls Steingrímssonar kennara

árið 1954 hvílast og svala þorsta sínum

           

   við brunn Daltjarnarinnar.

Myndin er tekin af nemendum Páls

eftir erfiða skemmtigöngu út í

Stafnsnes.

Nemendur taldir frá vinstri:

Benedikt Ragnarsson, Viktor

Úranusson, Ásta Kristinsdóttir, Þóra Bernódusdóttir, Gerður

Gunnarsdóttir, Helga Óskarsdóttir, Ásgeir Lýðsson, Ester Magnúsdóttir.

Standandi frá vinstri:    Halldór Svavarsson, Kristinn Baldvinsson, Þráinn

Einarsson og sú sem snýr við okkur baki er Guðlaug Ólafsdóttir og

Aðalsteinn Sigurjónsson fylgist með henni drekka hið ágæta vatn úr

brunni Daltjarnarinnar.  Myndina tók Þorkell Sigurjónsson.

 

       En þörfin fyrir meira vatn var ávallt fyrir hendi,  þannig að

lífvænlegt þætti hérna í Eyjum.  Vatnsþörf jókst í kjölfar nýrra

fyrirtækja og stofnanna svo og ört fjölgunar íbúa hér í Eyjum.

       Söfnun regnvatns  til neyslu varð hérna mun auðveldari, þegar

menn fóru að nota bárujárn á þök húsa sinna og safna þannig

regnvatni, sem fór í brunna við húsin, sem þá var sjálfsagður hluti

nýbygginga.

Þrátt fyrir regnvatnið kom oftar en ekki upp sú staða, að neysluvatns

skortur olli erfiðleikum og sérstaklega ,  þegar ekki kom deigur dropi úr

lofti. 

Flutningsmáti á vatni til

neyslu úr Dalnum var

eins og áður sagði á

hand og hestvögnum.

Um 1940 kom nýtt til

sögunnar, vatnsbíllinn

þar sem félagar 

Bifreiðar stöðvar Vestm.eyja, BSV sáu um flutninga á vatni úr 

Herjólfsdal í þar til gerðum "tanki" er var á palli vörubílsins.

     Hér til vinstri má sjá bíl Sigurjóns Sigurðssonar (Sjonna bílsstjóra)

við brunninn hjá Daltjörninni og handdælan sem dældi vatni í "tankinn á

bílnum.  Það þótti mikið sport,  að hjálpa við það, að dæla upp vatninu

og fá svo að sitja í bílnum.

     Á myndinni þerri arna eru frændurnir, Smári Guðsteinsson og Þorkell

Sigurjónsson og er myndin tekin sumarið 1947.

  
    Annar vatnsbrunnur

var í Herjólfsdal þar sem

daglega safnaðist meira

vatn, en í brunninn við

Daltjörnina.  Hann var

við rætur hlíðarinnar

undir "Molda."

     Árið 1950,  þegar þessi mynd er tekin af Sjonna ásamt börnum sínum

Þorkeli og Sigríði Þórönnu, þá var komin sú nýbreytni til sögunnar,

að vatninu var dælt með bensíndælu upp í tank bílsins og einnig tæmdur

þannig í brunna húsanna.

       Eins og áður segir voru brunnar við hvert húsum hérna um miðja

síðustu öld og regnvatnið sem í þá safnaðist dugði ekki til daglegs brúks,

þá þurfti oftar en ekki ábót úr Dalnum og auðvitað helst yfir

sumartímann.   Stundum urðu bílstjórar vatns bílsins að deila vatni úr

einum tanki í,  tvo eða þrjá húsbrunna,  sérstaklega þegar skortur var

tilfinnanlega mikill og lítið um vatn yfir sumartímann.

       Vatnsþjónustan var oft erfið, sérstaklega yfir vetrarmánuðina í

misjöfnum veðrum, svarta myrkri og ísingu og átti það helst við,  þegar

allur bátafloti Eyjamanna var þjónustaður þannig með vatn.

   Þegar litið er til baka er ótrúlegt hvað menn gátu afrekað með

frumstæð tæki og erfiðar aðstæður.

   
      Oft fylgdu pöntunum á vatni,  "að ekki væri hægt að þvo úr

barnableium,  eða hella "uppá" kaffikönnuna", en ávallt bjargaðist það

allt saman.   

       Takmarkað var hvað vatnsbólin gáfu af vatni,  þannig að vatn var

stundum flutt hingað með flutningaskipi,  sem leið átti hingað.

Var þá vatninu dælt beint í tankinn á bílnum, sem ók svo vatninu til

 þeirra sem þurfandi voru.

Hérna er mynd af

félögum BSV árið 1967.

Flestir komu þeir við sögu

vatns flutninga til íbúa

Eyjanna, fiskiskipa og

fyrirtækja.

  Þeir sem myndinni eru

taldir frá vinstri efri röð:   Hilmar Jónasson, Magnús Guðjónsson,

Guðmundur Högnason, Einar Jónsson, Magnús Ágústsson, Ari Pálsson,

Adólf Sigurjónsson, Jens Ólafsson, Gústaf Sigurjónsson, Guðsteinn

Þorbjörnsson, Páll Gíslason, Jón Þorleifsson, Haukur Högnason,

Ármann Guðmundsson.

Fremri röð frá vinstri:   Daníel Guðmundsson, Sigurður Jónsson skrifst.

Jóhann Gíslason, Oddgeir Kristjánsson stöðvarstjóri, Andrés

Guðmundsson, Engibert Þorbjörnsson og Sigurjón Sigurðsson.

 

          Eitt af vatnsbólum Eyjanna er enn ótalið,  en það var inn í "Botni"

undir Hlíðarbrekku.  Oftar en ekki var talað um að sækja vatn inn í

"Póst" og þótti það vatn hvað lakast til neyslu.

        Þar sem grein þessi fjallar um neysluvatn hér í Eyjum er ekki úr

vegi,  að skipta um "gír" og segja smá sögu af Sjonna bílstjóra.

 

   

       Þegar faðir minn var sem oftar við að aka vatni á árunum um 1950

innan úr "Botni"  tók hann eftir manni nokkrum,  sem allir Eyjamenn

 

þekktu,  Axel frá Holti, eða Púlli eins og hann var nefndur dags daglega.

Axel átti við mikla fötlun að stríða, sem

gerði það að verkum, að hann gat lítt tjáð

sig með orðum.

    Axel kom oft á netaverkstæði hans

Magnúsar, sem betur var þekktur sem

Magnús með "kýlið".  Rellaði Púlli oft á

sinn hátt í strákunum á neta verkstæðinu

að þeir gerðu fyrir hann lundaháf.

Einn daginn urðu þeir svo við rellinu í

Púlla og fundu til tveggja metra

bambustöng og settu á annan enda hennar netbleðil.

    Með háfinn góða fór Púlli glaður mjög á sínu sérstæða "skeiði,"

sem leið lá inn eftir Strandveginum og inn í Hlíðarbrekku,  en þar er

töluverð lundabyggð eins og menn vita.

    Á leið sinni inn Strandveginn sá Sjonni til ferða Púlla,  en faðir minn

var mikill vinur Magnúsar netamanns og kom oft í heimsókn á

verkstæðið og þekkti því til  óska Púlla um lundaháf.

    Fylgdist nú Sjonni með ferðum Púlla þar,  sem hann settist í Hlíðar

brekkuna og fór að veifa sínum frumstæða lundaháf.  Auðvitað náði

Púlli karlinn í engan lundann.

      Því hugkvæmdist Sjonna, að nú skyldi hann slá tvær flugur í einu

höggi, gera góðverk og stríða félögum sínum á netaverkstæðinu.

     Í einni ferð með vatn í bæinn kom Sjonni við í fiskbúðinni hans

Kjartans fisksala og keypti fimm lunda í fiðri.

    Þegar inn í "Póst" var komið, labbaði Sjonni til Púlla þar sem hann sat

með háfinn sinn í "brekkunni" og auðvitað engan lundann hafði hann

veitt.     Þegar Faðir minn rétti Púlla lundana fimm sem hann hafði keypt

glaðnaði heldur betur yfir honum.  Púlli var ekkert að tvínóna við veiðina

lengur, en tók strikið austur Strandveginn á skeiði miklu og beinustu leið

niður á netaverkstæðið.

Þegar þangað kom sýndi hann strákunum á verskæðinu veiðina og var

að vonum glaður mjög.

     Seinna frétti Sjonni af því, að þegar Púlli birtist með lundana fimm,

 en  þá hafi mönnum brugðið og þeir undrast stórlega,  hvernig í

ósköpunum Púlli hefði getað veitt lundana, sem hann kom með.

      Næstu daga var ekkert rætt eins mikið á verkstæðinu og veiði

afrekið hans Púlla.

 

    

Nokkrum dögum seinna kom Sjonni í heimsókn á verkstæðið og fékk

þá að heyra um góða veiði Púlla..

En Sjonni þagði lengi vel yfir leyndamálinu og þóttist ekkert vita,

en hafði af öllu  saman gaman af.

 

      Til þess að enda þessa grein um neysluvatn í Eyjum er frá því að

segja, að árið 1968 mun verða talið eitt af merkis árum í sögu

Vestmannaeyja, því það ár var lögð hingað vatnslögn frá fasta landinu.

 

Sýnir þessi mynd þáverandi bæjarstjóra Eyjanna

Magnús Magnússon  toga tappinn úr grannri

slöngu og vatn frá fasta landinu bunaði

tignarlega niður á Nausthamars bryggjuna við

mikinn fögnuð þeirra sem mættir voru.

 

Þar með lýkur að segja örlítið brot úr sögu 

neysluvatns okkar, sem búum hérna í

Vestmannaeyjum.

 

 

 

 

 

 

 

                                                            

Athugasemdir

[Helgi Sigurlásson (IP-tala skráð) 25.5.2009 kl. 22:57]

Sæll Keli Þetta er frábær grein hjá þér og skemtilegar sögur takk fyrir þetta og vonast eftir meiru  kveðja Helgi Lása

[Hjördís Inga Arnarsdóttir, 3.6.2009 kl. 09:04]

Sæll Keli!

Skemmtileg lesning og fróðleg.  Man eftir tankbílunum. Man líka eftir þegar var verið að þrífa risastóra brunninn á Hásteinsveginum fannst gaman að horfa á pabba þarna niðri veit samt ekki hvort han var að pensla eða skrúbba.  Líka gaman að kalla inn í brunninn flott bergmál.

Herbergi mitt og systkina minna var líka fyrir ofan brunninn þar var agalegur gólfkuldi. Brunnurinn er þarna enn held ég bara alveg óbreyttur.

Kær kveðja.

HIA